 Historische Vereniging Schiedam
| |
| > Startpagina > De Geschiedenis van Schiedam > Handel en Nijverheid | |
Otgier Pieterszoon Nachtegael, eerste drukker van Schiedam
1498: Joannes Brugmans 'Vita Lydwine'
In 1498 verscheen bij een ongenoemde Schiedamse drukker, die zeker niemand anders was dan Otgier Nachtegael, de 'Vita Lidwine de Schiedam' van Joannes Brugman. Het in het Latijn geschreven boek over Liduina is bijna zeker het eerste boek dat te Schiedam verschenen is.
Het boek bevat 26 kleine, verrukkelijke houtsneden. De Schiedamse houtgraveur van deze prenten schijnt ook gewerkt te hebben voor de drukkerij van de kanunniken van het Sint Michielsklooster te Schoonhoven: hun 'Oefeninghe van den passie' (1497), hun 'Ghetiedenboek' (1498), hun 'Leven ons liefs heren' (1499) en hun 'Brevarium Windesemense'(z.j.) bevatten tesamen een tiental kleine houtsneden, welke aan hem kunnen worden toegeschreven. Volgens M.J. Schretlen ('Dutch and Flemish woodcuts of the fifteenth century', London, 1925) zijn de houtsneden vervaardigd door Jacob Cornelis (aktief van 1486 tot 1533). De onderste houtsnede van de titelpagina, voorstellende een engel die twee wapenschilden houdt (de twee bekende wapens van Schiedam), hevindt zich vrijwel identiek ook in de hierna besproken boeken van 1503 en 1505. Het enige verschil is de tekst 'Schiedam in Hollandia', die in de andere boeken 'Schiedam in Hollant' is.
In het colofon van dit boek wordt vermeld, dat de tekst gedrukt is in opdracht van de kerkmeesters van de St. Jan's kerk te Schiedam om gelden bijeen te brengen, waarmee men in Rome kon pleiten voor de heiligverklaring van de Schiedamse Lidwina. Aangenomen wordt, dat Nachtegael bij de druk van dit boek gebruik heeft gemaakt van lettermateriaal van de Goudse Collaciebroeders. Joannes Brugman maakte voor het schrijven van dit werk gebruik van reeds eerder verschenen heiligenlevens over Lidwina. Hij bewerkte alles opnieuw en voegde eigen beschouwingen toe, waarin duidelijk de volksprediker Brugman naar voren komt. Hij voltoolde zijn werk in 1456. Een exemplaar is in het bezit van de Oud- Katholieke kerk van Schiedam. Van dit boek zijn de prenten met de hand ingekleurd.
Ca. 1500: 'Le Chevalier Délibéré'van Olivier de la Marche
'Le Chevalier Délibéré' is een in de Franse taal geschreven ridderroman, op rijm geschreven door Olivier de la Marche. Het boek is, met 15 beroemde houtsneden versierd, ca. 1486 bij Godfried van Os te Gouda voor het eerst uitgegeven. Met dezelfde houtsneden versierd werd het boek ca. 1500 te Schiedam gedrukt, zeer waarschijnlijk door Otgier Nachtegael. De laatste houtsnede in dit boek is een houtsnede met drie doodshoofden onder een brede laat-gotische boog.
De houtsnede is tamelijk ruw gesneden. Of het een drukkersmerk is, blijft twijfelachtig. Het komt in ieder geval voor in de Middelnederlandse vertaling uit 1503 (zie hieronder) en komt niet voor in de uitgave van Godfried van Os. De Franstalige Schiedamse uitgave is gereproduceerd in de 'Illustrated Monographs issued by the Bibliographical Society' (London, 1898, nr,V), met cen inleiding van F. Lippmann.
1503: 'den Camp vander doot' door J. Pertcheval
J.Pertcheval's 'den Camp van der doot' werd op 27 juni 1503 het licht gegeven door Otgier Nachtegael. Het is een Middelnederlandse vertaling van 'Le Chevalier Délibéré' van de la Marche.
J. Pertcheval heeft zijn vertaling voltooid in 1493 en hij heeft de vertaling gemaakt naar een handschrift of druk van vóór 1493. Waarschijnlijk heeft hij de Franse tekst van de la Marche persoonlijk in handen gekregen, want beiden waren lid van de literaire 'Leliebroeders' te Brussel. De vertaling van Pertcheval zal waarschijnlijk eerst als handschrift in omloop zijn geweest, todat het in 1503, naar alle waarschijnlijkheid voor de eerste maal, te Schiedam gedrukt werd. Het is een moraliserend stuk op rijm en het is daarom niet onbegrijpelijk dat een priester tot uitgave besloot. Het boek bevat zeventien houtsneden, zeer fraai gesneden. Het fraaie afsluitende prentje, is de ook in de uitgaven van 1498 en 1505 voorkomende engel die twee wapenschilden houdt, met het opschrift 'Schiedam in Hollant'.
Het boek bevindt zich als unicum in de stadsbibliotheek van Hamburg en is gereproduceerd in 1948.
1505: 'Tleven van Liedwy'
In 1505 verscheen de laatst bekende uitgave van Otgier Nachtegael. Het betreft een Middelnederlandse uitgave over het leven van de Schiedamse Liduina. Net als bij de Latijnse uitgave van 1498 zal geldinzameling voor de heiligverklaring van Liduina wel de reden van uitgave zijn geweest. Het voordeel van een Middelnederlandse uitgave was natuurlijk dat vermogenden die geen Latijn kenden, ook een levensbeschrijving van Liduina konden aanschaffen en dat dus de opbrengst groter zou zijn. De oorspronkelijke tekst werd vermoedelijk geschreven tussen 1434 en 1436. Het hoek van 1505 bevat een twintigtal houtsneden, waarvan een aantal meermalen is gebruikt. Drie illustraties passen niet bij de tekst van dit boek, maar zijn duidelijk afkomstig uit de Latijnse uitgave door Brugman van 1498. Op de titelpagina is een schrijvende monnik afgebeeld boven wiens hoofd 'brugman' staat, terwijl de daarboven in de prent uit de 1498-uitgave gedrukte tekst 'Vita Lydwine' is weggesneden. De tekst van de 1505-uitgave ontleende Nachtegael ongetwijfeld aan een 1496-druk, maar hij wijzigde de hoofdstukindeling en -titels, zodat de illustraties bij de tekst lijken aan te sluiten. De laatste houtsnede komt ook voor in de hiervoor vermelde boeken van 1498 en 1505. In het Middelnederlands zijn drie 15e eeuwse handschriften bekend, drie elders gedrukte exemplaren en deze uitgave. Het enige exemplaar bevindt zich in het Rijksmuseum 'Het Catharijneconvent' te Utrecht.Trefwoorden
| > Startpagina > De Geschiedenis van Schiedam > Handel en Nijverheid | |